Σχετικά με τις έννοιες “ιδιότητα του πολίτη” και “ενεργός συμμετοχή στα κοινά”
Σύμφωνα με τους Jochum κά (2005), η έννοια της ιδιότητας του πολίτη (citizenship) γίνεται αντιληπτή μέσα από τρεις κυρίαρχες θεωρητικές προσεγγίσεις που κάνουν διάκριση ανάμεσα σε
- μια κατάσταση, η οποία αποδίδεται από το κράτος, αναγνωρίζει ίσα δικαιώματα και προωθεί ιδιωτικά συμφέροντα,
- μία ταυτότητα, η οποία προκύπτει από ένα ατομικό αίσθημα και ένα αίσθημα του ανήκειν σε μία κοινότητα, και
- μία πρακτική, η οποία καθορίζεται από δικαιώματα και υποχρεώσεις και διαμορφώνεται από μία κοινή δημόσια κουλτούρα.
Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά υποστηρίζει ότι η πόλη υπάρχει από τη φύση της και προηγείται του ατόμου, καθώς και ότι αντιπροσωπεύει ένα είδος κοινωνίας. Επομένως, υπάρχει μια φυσική ορμή που ωθεί τους ανθρώπους στη διαμόρφωση αυτής της κοινωνίας. Η αρχαία ελληνική πόλη δεν αποτελεί την πόλη-κράτος στη φυσική της τοποθεσία (Arendt, 1958). Αντίθετα, ορίζεται ως η οργάνωση των ανθρώπων, όπως αυτή προκύπτει από την κοινή δράση και ομιλία, καθώς η δράση και ο λόγος είναι οι καταστάσεις που δημιουργούν χώρο ανάμεσα στους συμμετέχοντες και σκιαγραφούν την ύπαρξη της πόλης.
Στην ελληνική πόλη, ένας πολίτης δεν αναμένεται απλά, αλλά είναι υποχρεωμένος να συμμετάσχει στη δημόσια και πολιτική ζωή και το γεγονός αυτό φωτίζει τη διαφορά μεταξύ της δημόσιας ζωής τότε και τώρα. Από τις περιγραφές του Chidister (1989) για τις ελληνικές, ρωμαϊκές και μεσαιωνικές πόλεις γίνεται κατανοητό ότι η συμμετοχή και η συνεργασία ήταν αναπόσπαστα χαρακτηριστικά που υποστήριζαν τη λειτουργία και τη διαιώνιση της πόλης. Οι δημόσιοι χώροι, δε, είτε ονομάζονταν αγορά, φόρουμ ή πιάτσα, ήταν ζωτικά και ουσιώδη στοιχεία που φιλοξενούσαν αυτές τις διαδικασίες (Chidister, 1989: σ.32).
Μετέπειτα, η έννοια της ιδιότητας του πολίτη έχει χρησιμοποιηθεί με διαφορετικούς τρόπους, εκφράζοντας πάντα το υφιστάμενο καθεστώς και αντιπροσωπεύοντας τις πολιτικές και κοινωνικές δομές. Ο όρος ενεργός συμμετοχή στα κοινά (active citizenship) (δηλαδή η ιδιότητα του ενεργού πολίτη) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Douglas Hurd, ως ένας τρόπος να αποθαρρυνθεί η εξάρτηση από το κράτος πρόνοιας (Jochum κά, 2005). Ωστόσο, η έννοια βρίσκεται ακόμα σε μία κατάσταση αέναης ροής. Σύμφωνα με τα παραπάνω, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η διαφορά μεταξύ της ιδιότητας του πολίτη και της ενεργής ιδιότητας του πολίτη έγκειται στο γεγονός ότι η πρώτη αποδίδεται από το κράτος, ενώ η ενεργός συμμετοχή στα κοινά αποτελεί μία πρακτική που νοηματοδοτείται από κάθε κάτοικο. Από τη στιγμή που είναι πρακτική, συνοδεύεται από δικαιώματα και υποχρεώσεις και καθορίζεται από ευθύνες, πολιτικές αρετές και συμμετοχή στα κοινά (Jochum κά, 2005).
Όπως εξηγεί η Arendt (1958), οι άνθρωποι είναι νεοφερμένοι και αρχάριοι δυνάμει της γέννησης και επομένως παίρνουν πρωτοβουλίες. Το ρήμα δρω, ως μία πιο γενική έννοια, σημαίνει την ανάληψη πρωτοβουλιών, αρχίζω, θέτω κάτι σε κίνηση. Η πολιτική σφαίρα έγκειται ακριβώς σ’ αυτή την άσκηση, καθώς η δράση και ειδικά η συνεργατική δράση είναι η μοναδική δραστηριότητα που τη συνιστά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η ενεργή ιδιότητα του πολίτη, όπως περιγράφηκε στο παρόν άρθρο, φαίνεται να ευδοκιμεί παράλληλα με μία διαρκή πτώση στην επίσημη πολιτική συμμετοχή.
Σύμφωνα με τους Rosa και Weiland (2013), όλο και περισσότεροι άνθρωποι δεσμεύονται σε δραστηριότητες (κοινότητας και βελτίωσης του αστικού περιβάλλοντος) συνεργαζόμενοι με άλλους πολίτες. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την απαξίωση των παραδοσιακών τρόπων άσκησης της ιδιότητας του πολίτη, δεν καταδεικνύει απλά έλλειψη ενδιαφέροντος στο κυρίαρχο δημοκρατικό σύστημα και την εκάστοτε κυβέρνηση, αλλά τη μετάθεση της πολιτικής σφαίρας σε ένα διαφορετικό πεδίο, με μια διαφορετική μορφή…
Επιμέλεια: Μαρία Κικίδου
Πηγές: Arendt, H. (1958) The Human Condition. Chicago: University of Chicago Press. Chidister, M. (1989). “Public places, private lives: Plazas and the broader public landscape. Places, 6, 1: 32-37. Στο διαδίκτυο: http://
Jochum, V., Pratten, B. and Wilding, K. (2005) Civil Renewal and Active Citizenship: A Guide to the Debate. London: National Council for Voluntary Organisations. Στο διαδίκτυο: http://socialwelfare.bl.uk/
Rosa, M. and Weiland, U. (2013) Handmade Urbanism: From Community Initiatives to Participatory Models [online]. Berlin: Jovis Verlag. Στο διαδίκτυο: http://www.jovis.de/media/pdf/
Πηγές εικόνων: http://dugsdemocracytoons.blogspot.gr/2010/07/kenya-referendum-is-this-active.html
